About Linux

 Linux dediyimiz eslinde hardware i idare etmek uchun yaradilan sistemdir. Ubuntu ve ya diger sistemler GNU adlanir. Isitfadeciye gosterilen teref ise shell olur. Muxtelif shell-ler var, sistem ilk defe qurulanda default olaraq bash shell secilmish olur. Butun shell-ler siyahisina baxmaq uchun 

cat /etc/shells ----- Ubuntuda beledir. Diger sistemlerde ferqlene biler.

============================

Ubuntu-da esas directory-ler haqqinda

1. / - root , esas folder
2. /bin - ishledile bilen proqramlar, meselen bash, sh, ls ve ya digerleri burda olur
3. /boot - sistem ishe dushende lazim olan fayllar burda saxlanir
4. /home - sistemde olan user-ler uchun folderdir. burada hansi user ile sisteme daxil olmusuzsa, hemin user-e aid xususi bir folder olur. meselen /home/hamid
5. /etc - config fayllari burada saxlanilir
6. /media - flashcard, cd-rom kimi cihazlarin melumatlari saxlanilir (?)
7. /mnt - external hard disk qoshulubsa, onun melumatlarini burada mount ede bilerik
8. /proc - cpu ve diger melumatlar burada saxlanilir ve anliq olaraq deyishir
9. /root - oz user-den elave bir root user mutleq olur. normal user-den ferqli olaraq, root folder home -da saxlanilmir
10. /usr - user-lere mexsus proqramlar burada saxlanir. meselchun, java
1. bundan elave her bir user uchun oz folderinde bin folderi de olur. Niye ayri yerlere atilir bilmirem amma
11. /var - variable dan gelir. gorduyum qederiyle burada esasen log-lar saxlanilir. amma diger hallar da ola biler tebii ki, 
12. ... 

============================

ls komandasina -l option verdikde, burada qarsimiza daha etrafli siyahi chixir. Chixan siyahida ilk simvol 
d, l, ve ya - ola biler. d olduqda bir directory, l link, - fayl oldugunu gosterir

============================

ls -l yazdiqdan sonra, chixan listde her bir item uchun rw-rw-rw- parameterleri eslinde permissionlari gosterir. 3 sectiondan ibaretdir

[rw-][rw-][rw-]

burada ilk section item sahibinin, yeni item i create eleyenin permissionlari

ikinci section item sahibinin oldugu qrupun permissionlari. bele meqam var ki, user create elediyimiz zaman eger hech bir qrupa elave etmirikse, default olaraq user adinda bir qrup yaranir ve bizim user ora elave olunur. 

ucuncu section digerlerinin permissionlarini gosterir. Meselen hal hazirda diger user-lerde readwrite permissionlari var. bunu deyishmirmek uchun chmod komandasindan istifade etmek lazimdir

chmod o-w item_name

o yeni others, - yeni bu permission alinacaq othersden, w ise write permissionu others-den alinacaq

o evezinde u(yeni user) ve ya g(yeni group) yazmaq olar. ve ya bir nechesini birlikde istifade etmek olar. hamiya eyni permissionlari vermek uchun a yazmq kifayet eleyir. meselen 

chmod a=rwx item_name

- evezine + ve ya =  yazmaq olar. + yazdiqda hal hazirda sahib oldugu permissionlara elave etmek menasina gelir. = yazmaq ise, hal hazirda ne permission varsa nezere alinmir ve yenileri set olunur.

permissionlari bitlerle set etmek mumkundur. demeli r(4), w(2) , x(1) nezere saxlayaq. faylimiza muraciet edenler 3 menbeden ola biler. bir sahibden, sahibin qrupundan ve digerleirnden. bu sira ile yadda saxlasaq ve bitleri istifade etsek

            ugo -> sira ile gostermek uchun

chmod 700 item_name

yazmaq eslinde, faylin sahibine butun permissionlari vermek anlamina gelir. (4+2+1). digerleri sifir olur yeni hech bir permission a sahib deyiller.

butun bir folder e permission vermek , o folderin ichindekilerin de folderini deyishemk anlamina gelmir. bununchun -R (yeni recursive) option dan istifade etmek lazimdir.

chmod -R 744 folder/

yazmaq, folderin sahibine folder ichindeki butun itemler uchun butun permisisonlari vermek. group ve others e ise sadece oxuma permissionu vermek anlamina gelir.

============================

wildcards

ls *mp3, yalniz mp3-leri gosterecek

ls ?, ? bir simvol menasina gelir. meselen adinda yalniz bir simvol olan fayllari itemleri verecek

ls [abc]*, a, b ve ya c ile bashlayan itemler. [] ve ya anlamina gelir. 

ls [!abc]*, a, b ve ya c ile bashlamayan itemler.

ls [a-z]*, istenilen herfle bashlayan itemler

ls [[:alpha:]][[:digit:]] , birinci herf, ikinci reqem olan itemlar. :upper:, :lower:, :alnum:, :space: istifade oluna biler.

ls *\?, item adinda eger sual isharesi varsa